چرا باید نماز را در اول وقت بخوانیم؟

در ابتدا ذکر این نکته لازم است که خواندن نماز در اول وقت، امری است مستحب نه واجب. یعنی اینکه بجا آوردن نماز در اول وقت نسبت به وقتهای بعدی، ثواب بیشتری دارد و به تأخیر انداختن آن موجب کم شدن ثواب این عمل خواهد شد. منظور کسانی هم که می‌گویند: باید نماز را در اول وقت خواند، اشاره به همین مطلب است. سؤال فوق در دو بخش قابل جواب است بخش نخست در مورد اهمیت نماز اول وقت در منابع اسلامی و بخش دیگر در مورد علّت اهمیت انجام نماز در اوّل وقت  .

اهمیّت نماز اوّل وقتدر قرآن یکی از خصوصیات اهل ایمان محافظت بر نماز بیان شده است: و الّذین هم علی صَلواتِهم یحافِظون ⁽¹⁾ مؤمنان کسانی هستند که بر نماز خویش مواظبت‌ دارند و همه اوقات نماز را حفظ می‌کنند. محافظت نماز، همان توجه ویژه به نماز و عدم سهل‌انگاری در برپایی این امر مهم است. این محافظت صورتهای گوناگونی دارد که یکی از آنها بجا آوردن نماز در اول وقت است.

رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمودند: تا انسان مواظب نمازهای پنج‌گانه در اوقاتش می‌باشد، شیطان از او می‌ترسد پس وقتی آن را ضایع ساخت (نمازها را در اوقاتش نخواند)‌شیطان بر او جرأت نموده و او را به گناهان بزرگ وا می‌دارد.2)

امام ششم فرمود: هنگامی که انسان نماز را در اول وقت خواند، نوری سفید و پاکیزه به آسمان می‌رود و می‌گوید: خدا تو را حفظ کند که مرا حفظ کردی و برعکس اگر کسی نسبت به وقت نماز مراقبت نکند سیاهی تاریک بالا رفته و می‌گوید: مرا ضایع ساختی خدا تو را ضایع کند.⁽³⁾

جایگاه نماز اوّل وقت بگونه‌ای است که حتی جهاد و جنگ در راه خدا نیز باعث نمی‌شود تا انسان آن را از اول وقت به تأخیر بیندازد، هنگامی که علی ـ علیه السلام ـ در جنگ صفّین سرگرم نبرد بود در میان هر دو صف کارزار مواظب وضع آفتاب بود (تا ببیند که ظهر می‌شود و نماز ظهر را بخواند) ابن عباس عرض کرد یا امیرالمؤمنین این چه کاری است؟ فرمود: منتظر زوال هستم تا نماز بخوانم. ابن عباس گفت: آیا حالا وقت نماز است با این سرگرمی به جنگ. فرمود: چرا با ایشان می‌جنگیم؟ تنها به خاطر نماز با آنان نبرد می‌کنیم.⁽⁴⁾

امام حسین ـ علیه السلام ـ نیز در ظهر عاشورا هنگامی که وقت نماز فرا رسید، نماز را به همراه اصحاب در اول وقت اقامه کردند. سعید بن عبدالله حنفی هنگام نماز امام، جلوی او ایستاد و همه تیرهای دشمن را که به سوی امام می‌آمد به جان خرید تا آنجا که نماز امام پایان یافت. و او غرق در خون، اولین شهید نماز در جبهه کربلا شد.⁽⁵⁾

همچنین به تأخیر انداختن نماز از اول وقت یکی از مصادبق استخفاف و سبک شمردن نماز است که در روایات بسیاری مورد نکوهش شدید قرار گرفته است. تا جائیکه پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمودند: «لیس منّی من استخفّ بصلاته»⁽⁶⁾از (امّت) من نیست کسی که نماز را سبک بشمارد.
امام صادق ـ علیه السلام ـ نیز در آخرین لحظات زندگی خود خطاب به همه فامیلها و بستگان خود فرمودند:
«إنّ شفاعتنا لاتنالُ مستخفّاً بالصلوه»⁽⁷⁾همانا شفاعت ما (اهل بیت) به کسی که نماز را سبک بشمارد نمی‌رسد حضرت امام(ره) در کتاب آداب نماز می‌نویسند: «... پس، از اوقات آن (نماز) حتی‌الامکان محافظت کن. و اوقات فضیلت آن را انتخاب کن که در آن نورانیّتی است که در دیگر اوقات نیست. و اشتغالات قلبیّه خود را در آن اوقات کم کن بلکه قطع کن. و این حاصل شود به اینکه اوقات خود را موظّف و معیّن کنی و برای نماز که متکفّل حیات ابدی تو است،‌وقتی خاصّ تعیین کنی که در آن وقت کارهای دیگر نداشته باشی و قلب را تعلّقاتی نباشد. و نماز را با امور دیگر مزاحم قرار مده تا بتوانی قلب را راحت و حاضر کنی.»⁽⁸⁾

فلسفه اهمیّت نماز اوّل وقت با توجه به مطالب فوق روشن می‌شود که مهم‌ترین حکمت در توصیه به نماز اول وقت، آثار معنوی فراوان آن است که ذکر شد. با این همه می‌توان به آثار و فواید ذیل نیز اشاره کرد:
الف) عادت دادن شخص به نظم.⁽⁹⁾
ب) وجود نشاط، آمادگی و حضور قلب بیشتر در اول وقت.⁽¹⁰⁾
ج) زمینه‌سازی جهت برگزاری جماعت بزرگ و اُنس و اُلفت و اتّحاد بیشتر مسلمانان.
توضیح‌ آنکه: وقتی جامعه اسلامی مقیّد به خواندن نماز اول وقت باشند در هر منطقه غالب مردم هم‌زمان به نماز خواهند ایستاد این مسأله آمادگی آنان را برای جماعت و ایجاد صفوف گسترده و پرجمعیت بیشتر می‌کند. در حالی که نماز در غیر اوّل وقت، در بین زمانهای مختلف پراکنده می‌شود و از اجتماع و شکوه عبادی و اُنس و اُلفت مؤمنان در مراکز دینی می‌کاهد.⁽¹¹⁾
د) در روایتی از امام رضا ـ علیه السلام ـ می‌خوانیم: وقتی وقت نماز فرا رسید نماز را در اول وقت بجای آر زیرا که نمی‌دانی در وقت بعدی چه اتفاقی خواهد افتاد.»⁽¹²⁾ (و شاید در اثر اتفاق یا حادثه‌ای نتوانی نماز را بجای بیاوری)
هـ) نماز خود از کارهای خیر بلکه از بهترین کارهای خیر محسوب می‌شود (حیّ علی خیر العمل) و تعجیل در کار خیر، در هر حال خوب

پاورقی:

1. معارج: 34.
2. محمدی ری‌شهری. محمد، میزان الحکمه، بیروت، مؤسسه دارالحدیث، 1419 هـ . ق، ج 4، ص 1645.
3. همان.
4. قمی، شیخ عباس، سفینه البحار، ناشر دارالاسوه، ج 5، ص 151.
5. محدثی، جواد، پیامدهای عاشورا، ناشر کوثر غدیر، چاپ سوم، 1381.
6. میزان الحکمه، ج 4، ص 1645.
7. همان.
8. موسوی خمینی، سید روح الله، آداب نماز، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ اول، 1370.
9. کلباسی، مجتبی، یک صد پرسش و پاسخ درباره نماز (دفتر اول)، ستاد اقامه نماز و احیاء زکات، چاپ ششم، 1382.
10. همان.
11. همان.
12. حرّ عاملی، وسایل الشیعه، ج 3، باب «استحباب الصلاه فی اوّل الوقت»، ص 87.